L-iskarsezza tar-riżorsa tal-ilma f’Malta dejjem kienet realtà. Fil-fatt, dan kien enfasizzat fl-ewwel rapport dwar ir-riżorsa tal-ilma fil-gżejjer Maltin li jmur lura għal nofs is-sena 1500. Malta, bi klima semiarida, b’sajf niexef twil u xitwa mingħajr ħafna xita tikkontribwixxi għal disponibbiltà limtata tal-ilma naturali rinnovabbli. Is-sitwazzjoni tkompli tikkomplika ruħha bid-densità għolja fil-popolazzjoni tal-gżejjer li tiġġenera talba kbira għall-ilma, li jkompli jżid l-iskarsezza ta’ din ir-rizorsa.

Ftit figuri: In-Nazzjonijiet Uniti jikkunsidra 500m³ għal kull persuna kull sena ta’ ilma rinnovabbli b’mod naturali, bħala l-limitu minimu ta’ ilma. Il-livell preżenti fil-gżejjer Maltin huwa stmat għal 100m³ għal kull persuna kull sena, u dan ipoġġi lil Malta fost l-ewwel għaxar pajjiżi bi skarsezza ta’ ilma.

Iva, Malta għandha riżorsa tal-ilma ħelu.

Minkejja li fil-gżejjer Maltin m’hemmx sistemi ta’ xmajjar kbar u permanenti, huma diversi l-widien, nixxigħat u għadajjar li wieħed isib l-ilma fihom matul is-sena. Il-preżenza tal-ilma f’dawn il-postijiet u l-għadajjar żgħar huma ta’ sostenn importanti għall-ekosistema endemika.

Ir-riżorsa prinċipali tal-ilma ħelu fil-gżejjer Maltin huwa l-ilma tal-pjan li jeżisti f’żewġ tipoloġiji: dak staġnat u dak fil-livell tal-baħar. Id-disponibbiltà tal-ilma tal-pjan dejjem kienet storikament issostni l-iżvilupp tal-ekonomija ta’ pajjiżna u għadha sal-ġurnata tal-lum riżorsa importanti fil-provvista tal-ilma.

Iva, l-ilma li hemm taħt l-art jissejjaħ ilma tal-pjan.

L-ilma tal-pjan jifforma meta l-ilma jidħol fil-wiċċ tal-art u jimla l-vojt ta’ bejn il-blat (pori u/jew qsim). Il-ġeoloġija ta’ Malta tagħti lok għal żewġ tipi ta’ ilma tal-pjan – primarjament l-ilma tal-pjan li jinstab bejn il-ġebel tal-qawwi ta’ fuq u t-tafal, u l-ilma tal-pjan fil-livell tal-baħar fejn l-ilma ħelu jżomm fuq l-ilma tal-baħar fil-livell taż-żonqor. Iż-żewġ tipi ta’ ilma tal-pjan huma vulnerabbli ħafna għat-tniġġiż mill-wiċċ tal-art, filwaqt li ilma tal-pjan fil-livell tal-baħar huwa vulnerabbli għad-dħul tal-ilma tal-baħar b’reazzjoni għall-attivitajiet ta’ estrazzjoni.

L-affarijiet li jniġġżu l-ilma tal-pjan f’Malta huma diversi, imma kollha huma magħmula mill-attività tal-bniedem bħall-agrikoltura, l-industrija u attivitajiet oħra ta’ kuljum. Waħda mill-affarijiet l-iktar li tniġġeż l-ilma tal-pjan hija n-nitrat li primarjament joriġina mill-fertilizzazzjoni żejda fl-argrikoltura. Kontribut ieħor huwa mill-leakages mid-dranaġġ li jista’ jirriżulta wkoll mill-introduzzjoni ta’ affarijiet li jniġġżu li ġejjin mid-djar tagħna fis-sistema tal-ilma tal-pjan. Fosthom insibu l-prodotti tal-kura personali, mediċini u prodotti kimiċi oħra li nużaw ta’ kuljum. Fortunatament s’issa għadhom ma nstabux traċċi ta’ dan it-tip f’ilma tal-pjan ta’ Malta.

Il-provvista tal-ilma frisk ta’ Malta tiġi minn dawn l-erba’ riżorsi: (i) ilma tal-pjan, (ii) ilma tal-baħar desalinat, (iii) ilma tax-xita u (iv) ilma msaffi. Dawn ir-riżorsi tal-ilma jintużaw biex jintlaħqu l-bżonnijiet tal-utenti tal-ilma li jiddependi għall-bżonnijiet tagħhom. Għalhekk l-ilma tal-pjan u l-ilma tal-baħar desalinat jintużaw għall-produzzjoni tal-ilma tax-xorb filwaqt li l-ilma tax-xorb, l-ilma msaffi u l-ilma tax-xita jintużaw għal għanijiet oħra fosthom l-agrikoltura u l-industrija.

B’kollox, il-Gżejjer Maltin jikkunsmaw madwar 60 miljun metru kubu tal-ilma kull sena, li madwar nofsu jintuża għax-xorb. Minħabba n-nuqqas ta’ riżorsi naturali ta’ ilma ħelu disponibbli, l-ilma tax-xorb f’Malta huwa taħlita ta’ ilma desalinizzat mill-impjanti tar-reverse osmosis u tal-ilma taħt l-art. Żieda fil-popolazzjoni u fil-livell tal-għajxien qed twassal għal żieda fid-domanda nazzjonali għall-ilma. L-ilma ħelu jintuża l-aktar fid-djar Maltin, fejn tintuża taħlita ta’ ilma tajjeb għax-xorb, ilma riċiklat u ilma tax-xita maħżun.

Ħafna jaħsbu li l-magna tal-ħasil hija l-aktar apparat fid-dar li juża ilma. Ir-realtà hi li l-aktar li jintuża ilma fid-dar huwa fil-kamra tal-banju. Il-flushing tat-toilet u x-showers f’daqqa huma kważi 70% tal-konsum tiegħek tal-ilma ta’ kuljum. Għalhekk, huma l-aqwa opportunità għal kulħadd biex naħlu inqas ilma u biex kulħadd isir aktar effiċjenti fil-mod kif juża l-ilma. Żomm għajnejk miftuħa għall-kit tal-konservazzjoni tal-ilma li qed titqassam bħala parti mill-kampanja, u għad-diversi ħjiliet fuq kif ma taħlix ilma. Ejja ħalli flimkien, inkunu l-bidla.

Kull sena jittellgħu ftit aktar minn 14-il miljun metru kubu ta’ ilma tax-xorb mis-sorsi tal-ilma taħt l-art. Wieħed mis-sorsi ewlenin huwa l-gallariji tal-ilma taħt l-art f’Ta Kandja. Il-gallariji f’Ta’ Kandja huma madwar 97 metru taħt l-art u jinfetħu orizzontalment f’direzzjonijiet differenti minn xaft ċentrali li jiġbor l-ilma, għal eluf ta’ metri. Il-gallariji ta’ taħt l-art f’Ta’ Kandja u l-istazzjon tal-ippumpjar qegħdin fil-limiti tas-Siġġiewi. Dawn kienu l-aħħar sistemi tal-ilma taħt l-art u stazzjon tal-ippumpjar li nbnew, u tlestew fl-1963. B’kollox, din is-sistema tikkonsisti f’network ta’ gallariji ta’ 6.2 kilometri minn network totali ta’ 42 kilometru ta’ gallariji bħal dawn li jinsabu fi stazzjonijiet ta’ ppumpjar tal-ilma ta’ taħt l-art oħra taħt il-gżejjer Maltin. Stazzjonijiet tal-ippumpjar oħra importanti jinkludu dawk f’Ta’ Speranza, Ta’ Qali u Bakkja. Kull stazzjon jikkonsisti f’numru ta’ gallariji li jwasslu għax-xaft ċentrali li minnu jittieħed l-ilma għax-xorb mill-akwiferu tal-livell tal-baħar medju.

B’kollox hemm total ta’ 12-il stazzjon tal-ippumpjar u 134 toqba minn fejn jittieħed l-ilma u jsir ilma tajjeb għax-xorb permezz ta’ network sofistikat ta’ infrastruttura tal-ilma.

Kull sena jittellgħu ftit aktar minn 14-il miljun metru kubu ta’ ilma tax-xorb mis-sorsi tal-ilma taħt l-art. Wieħed mis-sorsi ewlenin huwa l-gallariji tal-ilma taħt l-art f’Ta Kandja. Il-gallariji f’Ta’ Kandja huma madwar 97 metru taħt l-art u jinfetħu orizzontalment f’direzzjonijiet differenti minn xaft ċentrali li jiġbor l-ilma, għal eluf ta’ metri. Il-gallariji ta’ taħt l-art f’Ta’ Kandja u l-istazzjon tal-ippumpjar qegħdin fil-limiti tas-Siġġiewi. Dawn kienu l-aħħar sistemi tal-ilma taħt l-art u stazzjon tal-ippumpjar li nbnew, u tlestew fl-1963. B’kollox, din is-sistema tikkonsisti f’network ta’ gallariji ta’ 6.2 kilometri minn network totali ta’ 42 kilometru ta’ gallariji bħal dawn li jinsabu fi stazzjonijiet ta’ ppumpjar tal-ilma ta’ taħt l-art oħra taħt il-gżejjer Maltin. Stazzjonijiet tal-ippumpjar oħra importanti jinkludu dawk f’Ta’ Speranza, Ta’ Qali u Bakkja. Kull stazzjon jikkonsisti f’numru ta’ gallariji li jwasslu għax-xaft ċentrali li minnu jittieħed l-ilma għax-xorb mill-akwiferu tal-livell tal-baħar medju.

B’kollox hemm total ta’ 12-il stazzjon tal-ippumpjar u 134 toqba minn fejn jittieħed l-ilma u jsir ilma tajjeb għax-xorb permezz ta’ network sofistikat ta’ infrastruttura tal-ilma.

Minħabba s-sjuf twal u sħan tagħna, bi ftit ilma tax-xita, il-pjanti fil-ġonna tagħna għandhom rati għoljin ta’ evapotraspirazzjoni. Għalhekk, jekk għandek ġnien, jaf jagħmel aktar sens li tħawwel speċi li huma nattivi għal Malta, għax dawn ikunu mdorrijin fil-klima tagħna. Għandek tħawwel il-pjanti fir-rebbiegħa jew fil-ħarifa meta jkun hemm inqas bżonn li jissaqqew. Il-friegħi baxxi tas-siġar u l-arbuxxelli ħallihom hemmhekk billi dawn iħallu l-fdaltal-weraq jakkumula, u dan iżomm il-ħamrija aktar kiesħa u jnaqqas l-evaporazzjoni. Tista’ tibda munzell tal-kompost, li meta jintefa’ fil-ħamrija, ikabbar il-kapaċità tagħha ta’ kemm tiflaħ ilma. Jekk għandek pixxina, ikkunsidra li tgħattiha ħalli din tibqa’ nadifa u tipprevjeni li titlef l-ilma bl-evaporazzjoni. Qis li jkollok pompi ta’ riċirkulazzjoni, u għall-apparat li jimla mill-ġdid b’mod awtomatiku, iċċekkja kultant żmien biex tara li m’hemmx ilma jqattar.